5 Deyim ve Deyimlerin Çıkış Hikayeleri

1) Altından Çapanoğlu Çıkmak:

Çapanoğulları, Osmanlı döneminde Anadolu’da büyük bir nüfuza sahip güçlü bir ailedir. Yozgat’ı kuran Ahmet Paşa bu sülalenin tanınmış ilk ismidir. Onun oğlu Süleyman Bey, ailesinin şöhretini zirveye taşıyıp geniş bir bölgeyi kontrol altına almış ve devlette büyük bir etki kazanmıştır. Bu güç nedeniyle Çapanoğulları’ndan çekinilir hale gelmiş, bir memurun yolsuzluk soruşturmasında aldığı “Bu işi fazla kurcalama; altından Çapanoğlu çıkarsa başın belada demektir” uyarısıyla da "Altından Çapanoğlu çıkmak" deyimi doğmuştur. Bu deyim, beklenmedik ve istenmeyen bir sorunun ortaya çıkmasını anlatır.

2)Altı Kaval Üstü Şeşhane:

Şeşhâne, namlusunda altı adet yiv bulunan ateşli silahlara denir. Yivler, merminin kendi ekseni etrafında dönerek daha uzağa gitmesini sağlar. Eskiden düz namlulu silahlar kullanılırken, yivli namluların icadıyla bu silahlar tercih edilmez olmuştur. “Altı kaval üstü şeşhâne” deyimi, yivli namluların icadı sonrası bir avcının, eski tip çifte tüfeğinin üst kısmını yivli namlu ile değiştirmesiyle ortaya çıkmıştır. Silahın tuhaf görüntüsü, avcılar arasında alay konusu olmuş ve bu ifade, birbirine zıt ve uyumsuz şeyleri tanımlamak için deyim haline gelmiştir.

3)Tabakhaneye B*k Yetiştirmek:

Eskiden tabakhanelerde (deri işleme atölyeleri) hayvan derilerini yumuşatmak ve kıllardan arındırmak için taze köpek dışkısına ihtiyaç duyulurdu. Dışkıdaki enzimler sayesinde deri kaliteli hale gelirdi. Bu yüzden tabakhanelerin olduğu yerlerde çocuklar ellerinde kaplarla köpek dışkısı toplar, bunu hızlıca tabakhaneye yetiştirirlerdi. İşte “Tabakhaneye b*k mu yetiştiriyorsun?” deyimi, buradan gelir ve bir işi gereksiz yere aceleyle yapan kişiler için kullanılır.

4)Foyası Meydana Çıkmak:

Kuyumcular, mücevherlerin daha parlak görünmesi için foya adı verilen bir madde sürerler, ancak zamanla bu madde dökülür ve mücevherin gerçek hali ortaya çıkar. İşte buradan gelen “foyası ortaya çıktı” deyimi, birinin yalanı ya da sahtekârlığı anlaşıldığında kullanılır.

5)Pabucu Dama Atılmak:

Osmanlı döneminde esnaf teşkilatı, kalitesiz işin önüne geçmek için ilginç bir yöntem kullanırdı. Bir ayakkabı kusurlu çıktığında, şikayet haklı bulunursa, ayakkabının bedeli müşteriye ödenir ve kusurlu ayakkabı, yapan kişinin çatısına atılırdı. Böylece o esnafın kötü iş yaptığı herkes tarafından görülürdü. İşte "Pabucu dama atılmak" deyimi, buradan gelir ve birinin gözden düşmesi, önemini yitirmesi anlamında kullanılır.

Yusuf Sağlam.